Καθημερινή - Του Δημητρη Κουρετα*
Τα τελευταία χρόνια είναι αλήθεια ότι συνέβησαν πολλά και σημαντικά στον χώρο της βιοϊατρικής έρευνας και όχι μόνο. Αν ρωτήσει κανείς έναν βιολόγο - ερευνητή σίγουρα θα έχει να θυμάται τη δημοσίευση της αλληλουχίας του ανθρώπινου γονιδιώματος πριν από τέσσερα χρόνια. Οι φυσικοί θα θυμούνται σίγουρα τη λύση στο πρόβλημα του ηλιακού νετρίνο. Oμως μήπως υπάρχουν και άλλα δεδομένα στην άλλη πλευρά του φεγγαριού που αξίζει να σχολιάσουμε;
Η ανταγωνιστικότητα και ο ανηλεής αγώνας εξεύρεσης πόρων για έρευνα, κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα, έχoυν δημιουργήσει μια ιδιαίτερα προβληματική κατάσταση στην επιστήμη σήμερα, η οποία ακόμη ίσως δεν έχει αγγίξει σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα. Λίγοι ίσως θυμούνται τη δυσμένεια στην οποία έπεσε ο νομπελίστας Ιατρικής David Baltimore, όταν πριν από 15 χρόνια περίπου αποκαλύφθηκε ότι μια συνεργάτης του, η οποία ήταν συγγραφέας μαζί με αυτόν σε πολλά άρθρα, παραποιούσε τα αποτελέσματα, ώστε να παράγονται άρθρα με εξαιρετικό ενδιαφέρον – μόνο που τα δημοσιευμένα αποτελέσματα δεν μπορούσαν να επαληθευτούν από άλλους ερευνητές.
Η ιστορία είχε δημιουργήσει μεγάλο θόρυβο στην επιστημονική κοινότητα και υπάρχουν αρκετές παρόμοιες και στην Αμερική και στην Ευρώπη. Oμως για ευνόητους λόγους δεν βλέπουν πολλές φορές το φως της δημοσιότητας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ ότι τα Πανεπιστήμια στο εξωτερικό διαθέτουν επιτροπές Δεοντολογίας που επιλαμβάνονται παρομοίων θεμάτων. Τέτοιες επιτροπές στην Ελλάδα είτε δεν υπάρχουν ή και αν υπάρχουν δεν λειτουργούν, όχι για τέτοια αλλά και για άλλα θέματα που χρήζουν επιτροπών με ανάλογη αρμοδιότητα.
Φαίνεται πως στις μέρες μας η επιστημονική γνώση δεν είναι πια τόσο μια εκδοχή της αλήθειας, αλλά εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό και από κοινωνικούς και πολιτιστικούς παράγοντες.
To πλέον πρόσφατο σκάνδαλο αφορά την κλωνοποίηση. Ο Κορεάτης Hwang WS πέρυσι τον Ιούνιο (Science, 17 June 2005) ανακοίνωσε ότι κατόρθωσε να δημιουργήσει κυτταρικούς πληθυσμούς από κλωνοποιημένα έμβρυα. Οι κυτταρικοί αυτοί πληθυσμοί θα μπορούσαν να μεταμοσχευθούν για την παραγωγή ιστών. Ουσιαστικά δηλαδή κατάφερε το πιο δύσκολο στάδιο της θεραπευτικής κλωνοποίησης. Το επόμενο είναι να γίνουν κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους. Η σημασία του εγχειρήματος αυτού έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον ξένο Tύπο και σε λίγους μήνες ο Κορεάτης επιστήμονας πήρε τον τίτλο του σημαντικότερου επιστήμονα της χώρας του. Μάλιστα η εθνική αεροπορική εταιρεία της Κορέας του έδωσε δωρεάν εισιτήρια πρώτης θέσης για μια δεκαετία, για οποιονδήποτε προορισμό. Oμως λίγες μέρες πριν από τα Χριστούγεννα ο μύθος κατέρρευσε, όταν ο Hwang παραδέχθηκε ότι τα ωάρια της έρευνάς του τα πήρε από τις παρασκευάστριες που δούλευαν μαζί του, κάτι που δεν είναι σύμφωνο με τον νόμο. Αμέσως εισήχθη σε κλινική με νευρική κρίση. Στην έρευνα που έκανε το Πανεπιστήμιο της Κορέας αποδείχθηκε ότι οι 11 κυτταρικοί πληθυσμοί που έδειχνε στην εργασία του ο Hwang τελικά ήταν μόλις δύο. Οσο για τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ίδιος παραδέχθηκε ότι δεν ήταν πραγματικά. Τα έκανε όλα κάτω από την πίεση να δώσει απολογισμό για τα 40 εκατ. ευρώ που πήρε από την κυβέρνηση της χώρας του για να ερευνήσει τη θεραπευτική κλωνοποίηση.
Αν δει κανείς προσεκτικά ποιοι ήταν όλοι αυτοί που κατά καιρούς πιάστηκαν να δημοσιεύουν πλαστά στοιχεία προκειμένου να εξασφαλίσουν χρηματοδοτήσεις θα διαπιστώσει ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι αλλοδαποί που ζουν και εργάζονται στην Αμερική και σε χώρες της κεντρικής Ευρώπης και προέρχονται από χώρες της Απω Ανατολής (Κίνα, Ινδία), όπως και χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Δηλαδή άνθρωποι που έφυγαν από τις χώρες τους με έναν μόνο σκοπό: να πετύχουν στα ξένα. Είναι αρκετή, θα αναρωτηθεί κανείς, αυτή τους η εμμονή για επιτυχία, για να τους κάνει να φτάσουν στη δημιουργία πλαστών στοιχείων; Φαίνεται πως είναι. Η περίπτωση του Κορεάτη επιστήμονα είναι χαρακτηριστική· όλοι ξέρουμε την πίεση που δέχονται οι επιστήμονες εκεί για να αποδείξουν ότι κατέχουν τη δύναμη της γνώσης και της καινοτομίας.
Στα διεθνή φόρα και σε πολλά επιστημονικά συνέδρια έχει αρχίσει το θέμα να απασχολεί. Δεν μπορώ να γνωρίζω σε ποιο σημείο βρισκόμαστε, όμως όλα δείχνουν ότι το ζήτημα είναι και θα γίνει ακόμη πιο σοβαρό στο εγγύς μέλλον.
Στις κοινωνίες όπου σήμερα η γνώση αποτελεί πηγή δύναμης, εξουσίας και επιρροής, ο ανταγωνισμός θα δημιουργεί όλο και περισσότερα τέτοια φαινόμενα ενώ οι κυρώσεις τις οποίες υφίστανται οι δράστες δεν φαίνεται να αποδίδουν.
Η χώρα μας βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή επιστημονικής ανάπτυξης. Θεωρώ ότι θα πρέπει να απασχολήσει την ακαδημαϊκή κοινότητα το συγκεκριμένο θέμα, και καλό είναι να υπάρξουν προτάσεις για την –όσο το δυνατόν– θωράκιση της προσωπικότητας των νέων κυρίως ερευνητών, το πλάσιμο επιστημόνων με ήθος.
Την ιστορία του Hwang τη διηγήθηκα πριν από λίγες μέρες σε μια τακτική συνάντηση που έχω με τους φοιτητές μου και συζητάμε επίκαιρα θέματα βιοηθικής. Πρόσεξα ότι στο μάγουλο μιας κοπέλας κύλησε ένα δάκρυ. Δεν το σχολίασα για προφανείς λόγους. Το βράδυ, φεύγοντας από το γραφείο μου, σκέφτηκα πόσο να κόστιζε το δάκρυ εκείνο της φοιτήτριας. Μήπως κοστίζει τα 40 εκατ. ευρώ της έρευνας του Hwang;
Οι προτάσεις που πιθανά θα ακουστούν για το θέμα της παραποίησης στοιχείων στην έρευνα είναι βέβαιο ότι θα έχουν ενδιαφέρον, όμως μήπως είναι καιρός να αλλάξουν τα πράγματα, π.χ. οι φοιτητές των βιοϊατρικών και πολυτεχνικών ειδικοτήτων να διδάσκονται και μαθήματα όπως φιλοσοφία, δίκαιο, θέατρο, κινηματογράφο και όσα άλλα μοιάζουν «άχρηστα» σε στυγνούς τεχνοκράτες;
* Ο Δημήτρης Κουρέτας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Βιοχημείας - Βιοτεχνολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου